Kara delikler yuttuğu yıldızların kalıntılarını ‘geğirerek' atıyor

Yıldızları yutan kara deliklerin neredeyse yarısı, yıllar müteakiben bunların kalıntılarını "geğirerek" dışarı atıyor . Gökbilimciler yerde keşfi, meddücezir kesintisi olaylarına ( tidal disruption events / TDE) karışan karanlık delikleri yıllarca gözlemledikten müteakiben yaptı . TDE'ler, yıldızlar kara deliklere çok yaklaştığında sahneye çıkmak geliyor . Bu evrensel canavarların koskoca kütle çekim kuvveti, yıldızları verimsiz dahi sıkıştıran koskoca meddücezir kuvvetleri uyguluyor . Yıldızın tek dolamak imişçesine yutulduğu yerde sürece spagettileşme adı veriliyor . TDE'lerde mahal saha şanssız yıldızlar, görünür ışıkta güçlü tek elektromanyetik ışınım parlaması sinyali yayvan yayvan kısa süre içinde parçalanıyor . Yok edilen yıldızın malzemesinin tek kısmı karanlık delikten uzağa fırlatılırken, arka kalanı bile cismin etrafını muhasır dahi önsüz yavaş yavaş besleyici yığılma diskini oluşturuyor . Kara deliğin etrafındaki parlak, uykusuzluk şeklinde yapıyı sahneye çıkmak musil yerde disk, altu günlerinde oldukça muvazenesiz davranıyor . Madde etrafa savrulup kişisel içine çarparak dışarı akışlara sebep oluyor . Gökbilimciler çocuk seversen beşikte, koca seversen döşekte yayılan deneme yayını dalgalarını takiben TDE'leri birkaç ağrı süresince izleme edebiliyor . Yeni araştırmadaysa gökbilimciler, TDE'lere karışan karanlık delikleri çok henüz ayrıntılı süre izledi . Böylece vakaların yaklaşık 50'sinde karanlık deliklerin, TDE'den yıllar müteakiben yıldız maddesini "geri püskürttüğü" anlaşıldı . Araştırmacı Yvette Cendes, "Yıllar müteakiben bakarsanız, er zamanlarda deneme yayını emisyonu yaymayan karanlık deliklerin çok amma çok büyük tek kısmı apansız 'açılıyor'" didi . Havard dahi Smithsonian Astrofizik Merkezi'nde görev saha araştırmacı, Livescience'a yaptığı açıklamada şu ifadeleri kullandı:Ben bu 'geğirme' diyorum çünkü yerde malzemenin, insanların beklediğinden çok henüz geç tek sıralı büyüklüğünde yığılma diskinden çıkmaması yüzünden tek tür teehhür yaşanıyor . Bu gereç püskürmesi 24 karanlık deliğin 10'unda gözlemlendi . Püskürmenin yıldızın bulunmayan olmasından çatal ila altı yıl müteakiben sahneye çıkmak geldiği numara edildi . Henüz yargıcı onayından geçmeyen dahi 25 Ağustos'ta ilmî bilim arşivi arXiv'de yayımlanan gözlemler, karanlık deliklerin işleyişine üzerine önemli ipuçları sağlayabilir . Cendes dahi ekibi, karanlık deliklerin yıllar müteakiben "açılmasına" neyin neden olduğunu bilmiyor . Ancak yerde gereç akışının karanlık deliğin içinden gelmediğinden eminler . Zira karanlık deliklerin olay ufkunun ötesinde, ışığın birlikte kaçamayacağı büyüklüğünde güçlü kütle çekim kuvvetleri mevcut . Bir karanlık deliğe artık ışığın birlikte kaçamayacağı büyüklüğünde yakın çoban bölgeye hâdise ufku adı veriliyor . Cendes, "Kara delikler, siz hâdise ufkunu geçmeden önce birlikte çok aşırı kütle çekimsel ortamlar" diyor:Radyo dalgalarında gözlemlenen malzemenin yığılma diskinden mı / mi geldiğini aksi hâlde karanlık deliğe henüz yakın tek bu mı / mi depolandığını gerçek namına anlamıyoruz . Ancak karanlık delikler mutlaka dağınık yiyiciler . Independent Türkçe, Livescience, arXiv .